Adeta tarihin inanç merkezi haline gelen antik kentte Yahudilerin dünyada üçüncü tapınağı olarak bilinen ve Türkiye'nin ilk havrası olan Sardes Sinagogu, çok bilinmemesine rağmen Amerika'da yaşayan Yahudiler için büyük önem taşıyor.
Lidya Devleti'nin başkenti, Roma ve Bizans dönemlerini önemli yerleşim bölgesi olan Manisa'nın Salihli ilçesindeki tarihi Sardes Antik Kenti, tarihi mozaiğinin yanı sıra medeniyetlerin dini inançlarını taşıyan yapılarıyla dikkatleri üzerine çekiyor. Adeta medeniyetlerin inanç merkezi olan Sardes Antik kentinin içindeki tapınaklar ve kiliseler günümüze kadar ayakta durmayı başararak tarihe ışık tutmaya devam ediyor.
Yahudiler için önemli olan Kudüs'teki Ağlama Duvarı olarak bilinen Süleyman Tapınağı, Babil'deki kerpiç sinagogun ardından üçüncü önemli havra olan Sardes Sinagogu, tarihi kentteki önemli inanç yapılarından biri.
DÜNYANIN ÜÇÜNCÜ SİNAGOGU
Tarihi antik kentteki Sardes Sinagogu hakkında çeşitli yazıları bulunan Manisa Salihli Turizm Derneği Onursal Başkanı Araştırmacı-Yazar Mustafa Uçar, Yahudiler için önemli olan havrayla ilgili olarak açıklamalarda bulundu
Sardes Sinagogu'nun M.Ö. 212-215 yapıldığının tahmin edildiğinin söyleyen Araştırmacı-Yazar Uçar şöyle konuştu; 'M.Ö 215-212 yıllarında yapıldığı tahmin edilen sinagog bölgeye gelen 2 bin haneden oluşan yaklaşık 10 bin kişilik Yahudi cemaati tarafından kullanıldığı tahmin edilmektedir. Yüzyıllar öncesinden yaşam izlerinin hala korunmasından elde edilen bilgilere göre, Yahudilerin Eskinazi ve Sefarad kollarına ayrıldıkları ve Seferad kolunun İspanya Endülüs'ten doğduğuna inanıldığı, ancak Endülüs'ten önce Seferad kolunun bu coğrafyada yaşadığı ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle Sardes Sinagogu dünyanın bilinen üçüncü sinagogu olması adına önemlidir. Yahudilerin Seferad kolu buradan çıkmıştır. M.Ö 212-2015 yıllarında 2 bin hane yaklaşık 10 bin kişi buraya geliyor. Geleneklerine, göreneklerine bağlı olarak Sardes merkezli Anadolu'ya ilk gelenler burada sinagog kuruyorlar. Ayrıca, Avrupa'nın ve Anadolu'nun ilk sinagogu olma özelliğini taşıyor'
BİN KİŞİ AYNI ANDA İBADET EDEBİLİYOR
Sardes Sinagogu'nda o dönemlerde aynı anda bin kişinin ibadet edebildiğini söyleyen Araştırmacı-Yazar Uçar, havrada ayrıca cemaatin sorunlarının çözüldüğünü, nikah kıyıldığını ifade etti.
O dönemlerde Sardes Sinagogu'nun Anadolu'nun en büyük sinagogu olarak geçtiğini söyleyen Uçar şöyle konuştu; 'Sardes Sinagogu'nda yer alan 3 basamaklı mermer alana 'Onur Locası' adı veriliyor. Yahudi yaşlılar bu locaya oturuyor ve cemaatin sorunlarını tek tek dinleyerek çözüme kavuşturuyor. Locanın önündeki sehpada haham başı aynı anda bin kişiye vaaz veriyor ve ibadet gerçekleştiriyor. Burayı zamanında Anadolu'nun en büyük ve tek sinagogu olarak geçiyor. Doğu tarafından 3 kapısı var. Orta kapıdan hahamlar, sağ ve sol kapıdan da haremlik-selamlık usulüne göre kadınlar ve erkekler giriyor. Orta kapının her iki tarafında da yüksekçe yerler var.Bu yerlerde zamanında Hazreti Süleyman'ın emanetleri ve din kitapları saklanıyordu'
Araştırmacı-Yazar Uçar, Sardes Sinagogu'nun ortasındaki 'Havuzlu Salonu'nda büyük bir önem taşıdığını ve salonda ritüellerin gerçekleştirildiğine de dikkat çekerek, 'Havranın ortasındaki bu havuzda Yahudiler ellerini yüzlerini yıkayıp temizliklerini yapıyorlarmış. En önemli evlenecek olan genç kılların havuzun içine 7 kere girip-çıkarak günahlarından arınıp eşlerinin evlerine gittikleri biliniyor. Havuzlu Salon'da 14 sütun bulunmakta ve dört ayrı köşedeki sütun yukarıdan bakıldığı zaman kalp şeklini taşımaktadır. Kalp şeklindeki bu sütunlar dört bir tarafınız sevgiyle dolsun anlamına geliyor'
'AVRUPA'DA VE TÜRKİYE'DE ÇOK FAZLA BİLİNMİYOR'
Araştırmacı-Yazar Mustafa Uçar, Sardes Sinagogu'nun 1962 yılında antik kentte yapılan kazıyla ortaya çıkarıldığını ve havranın Türkiye İle Avrupa'da çok bilinmemesine rağmen Amerika'daki Yahudiler tarafından tanındığı belirterek şu ifadelere yer verdi; 'Burası özellikle Yahudilerin Seferad kolunun hac yeri olarak gördüğü nadir yerlerden biridir. Burası özellikle Amerika'da yaşayan Yahudiler tarafından burası çok iyi biliniyor. 1962'den 1972 yılına kadar olan restorasyon çalışmalarının sponsorluğunu Amerika'daki Yahudiler yapmıştır. Ancak Avrupa'da ve hatta Türkiye'de çok fazla bilinmiyor.'
GİZLİ HAZİNE İNANÇ TURİZMİNE KAZANDIRILMAYI BEKLİYOR
Sardes Antik Kenti'nde hem Türkiye'nin hem de Avrupa'nın inanç turizmine kazandırılmayı bekleyen bir hazinenin olduğunun altını çizen Uçar şu ifadelere yer verdi; 'Bir an önce gizli kalmış sinagogun ülkenin inanç turizmine kazandırılması gerekiyor. İnanç turizmi için buranın tanıtılması lazım. Sardes Sinagogu halen kazıya devam eden Sart Amerikan Hafriyat Heyeti tarafından yeniden yenileme çalışmalarına başlanmış olup yakın zamanda orijinal haline getirilecek. Bu çalışmalardan sonra ilgili kurumların, bakanlıkların destekleriyle Sardes Sinagogu inanç turizmi açısından önemli bir ziyaret yeri olacağına inanıyorum. Buranın tanıtımı yapıldığı zaman insanlar merakla görmeye gelecekler.'
